Silniki komutatorowe prądu zmiennego stosowane były do niedawna w portach na niektórych żurawiach przeładunkowych starszego typu. Dotychczas stosowane są jeszcze na kilku dźwigach mostowych 15 T do napędu wciągarek chwytakowych. Dzielą się one na dwa zasadnicze rodzaje:
1) silniki trójfazowe szeregowe,
2) silniki jednofazowe repulsyjne.
Silniki trójfazowe szeregowe mają uzwojenie stojana wykonane identycznie jak w silnikach asynchronicznych. Natomiast wirnik wykonany jest podobnie jak w silnikach prądu stałego. Do powierzchni komutatora przylegają szczotki elektro-grafitowe po trzy rzędy na każdą parę biegunów silnika. Szczotki należące do jednej i tej samej fazy połączone są ze sobą na stałe za pomocą przewodu miedzianego. Szczotko trzymacze umocowane są do ruchomego jarzma szczotkowego, które umożliwia przesuwanie szczotek po obwodzie komutatora.
Istnieje jeszcze inny typ silników komutatorowych o podwójnym układzie szczotek, jednym ruchomym i jednym nieruchomym. Silniki te mają dwa jarzma szczotkowe, z których jedno jest umocowane na stałe, a drugie jest przesuwne. Na każdym jarzmie umieszczone są po trzy rzędy szczotek na każdą parę biegunów silnika. Doprowadzenie do szczotek wykonuje się zwykle za pomocą giętkich przewodów umożliwiających przesuwanie szczotek na obwodzie komutatora.
Uzwojenia stojana i wirnika połączone są ze sobą szeregowo przez szczotki za pośrednictwem transformatora, który obniża napięcie prądu zasilającego wirnik do wartości kilkudziesięciu woltów.
Zasada działania silników trójfazowych komutatorowych szeregowych polega na tym, że prąd trójfazowy przepływając przez uzwojenie stojana i wirnika, połączonych szeregowo przez transformator, powoduje powstawanie wirujących pól magnetycznych w stojanie i wirniku. Szczotki powinny być tak połączone z uzwojeniem stojana, aby pola te wirowały w tym samym kierunku. Pozycja szczotek, przy której obydwa strumienie wirujące pokrywają się, nazywa się pozycją magnesowania, czyli położeniem rozruchowym, przy którym brak jest momentu obrotowego w wirniku. Rozruch odbywa się przez przesunięcie szczotek z pozycji magnesowania o pewien kąt. Wirujące pola przestają się wtedy pokrywać, natomiast wzajemne oddziaływanie na siebie tych pól wywołuje moment obrotowy wirnika. Największy moment obrotowy uzyskuje się po przesunięciu szczotek o około 170° elektrycznych. Jeśli przesuniemy szczotki jeszcze dalej, np. o 180° elektrycznych, strumienie wzajemnie przeciwdziałają i znoszą się tak, iż moment obrotowy staje się równy zeru. Jest to tak zwana pozycja zwarcia, która powoduje przepalanie się bezpieczników lub zadziałanie zabezpieczeń nad prądowych.
Zmiana kierunku obrotów wymaga skrzyżowania dwóch przewodów w zasilaniu stojana i wirnika oraz przesunięcia szczotek z położenia zerowego w przeciwnym kierunku. W tym celu aparatura sterująca dla omawianych silników wyposażona jest w dźwignię do przesuwania szczotek, sprzężoną ze sterownikiem.
Zaletą tego rodzaju silników jest ekonomiczny rozruch, gdyż nie ma strat energii na ciepło w oporniku, który dla rozruchu nie jest potrzebny. Regulacja obrotów odbywa się przez przesuwanie szczotek.
